Tác phẩm phái sinh là gì?

Có một cách để thể hiện sự sáng tạo nghệ thuật đó chính là biến tấu các tác phẩm đã có thành những tác phẩm mới, với cách thức trình bày, phương tiện truyền đạt khác biệt. Những tác phẩm mới này được gọi là tác phẩm phái sinh. Nhưng không phải tác phẩm phái sinh nào cũng được công nhận và bảo vệ quyền tác giả. Để được bảo hộ quyền tác giả, tác phẩm phái sinh phải đáp ứng những điều kiện gì?

Khái niệm Tác phẩm phái sinh

Căn cứ theo quy định tại khoản 4 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2022):

“Tác phẩm phái sinh là tác phẩm được sáng tạo trên cơ sở một hoặc nhiều tác phẩm đã có thông qua việc dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, phóng tác, biên soạn, chú giải, tuyển chọn, cải biên, chuyển thể nhạc và các chuyển thể khác.”

Theo một cách đơn giản, có một cách để diễn tả sự sáng tạo nghệ thuật là dựa trên một hoặc nhiều tác phẩm đã có để tạo ra những tác phẩm mới, với những thay đổi về nội dung, hình thức, thể loại hoặc ngôn ngữ. Những tác phẩm mới này được gọi là tác phẩm phái sinh. 

Một số ví dụ về tác phẩm phái sinh

1. Bản dịch tiếng Việt của tiểu thuyết Harry Potter của J.K. Rowling.

2. Bộ phim Cô gái đến từ hôm qua được chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của Nguyễn Nhật Ánh.

3. Bộ sưu tập thơ Tình yêu của các nhà thơ Việt Nam được biên soạn bởi Nguyễn Đình Chính.

4. Bản cải biên kịch Nàng Tiên Cá của Hans Christian Andersen.

Phân loại tác phẩm phái sinh

Tùy theo cách thức sáng tạo và mối quan hệ với tác phẩm gốc, có thể phân loại tác phẩm phái sinh thành các loại sau:

• Tác phẩm dịch: Là tác phẩm được dịch sang ngôn ngữ khác dựa trên nội dung của tác phẩm gốc. Bản dịch phải sát nghĩa, không diễn đạt sai ý của tác giả.

• Tác phẩm phóng tác: Là tác phẩm phỏng theo một tác phẩm đã có nhưng có sự sáng tạo về nội dung, tư tưởng… làm cho nó mang sắc thái hoàn toàn mới, khác biệt so với tác phẩm gốc.

• Tác phẩm cải biên: Là sửa đổi, biên soạn lại một phần nội dung, chuyển thể loại, thay đổi về hình thức diễn đạt so với tác phẩm gốc. Khi cải biên tác phẩm, người cải biên phải được chủ sở hữu tác phẩm gốc cho phép và phải trả thù lao cho tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm gốc.

• Tác phẩm chuyển thể: Là tác phẩm được sáng tạo trên nội dung tác phẩm gốc nhưng có sự thay đổi về loại hình nghệ thuật, dễ thấy nhất là việc chuyển thể truyện thành phim, kịch…

• Tác phẩm biên soạn: Là tác phẩm được tạo ra trên cơ sở tổng hợp thông tin, thu thập, chọn lọc nhiều tài liệu sau đó tự biên tập, viết lại thành một tác phẩm mới có trích dẫn nguồn thông tin đã tham khảo.

• Tác phẩm chú giải: Là tác phẩm thể hiện quan điểm, lời bình, giải thích, làm rõ nghĩa một số nội dung trong tác phẩm gốc.

• Tác phẩm tuyển chọn: Là tác phẩm được tạo ra trên sự tổng hợp, chọn lọc và sắp xếp những tác phẩm gốc (giữ nguyên nội dung) theo một số tiêu chí nhất định, thường là bộ sưu tập thơ, truyện ngắn, bài hát…

Điều kiện bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh

Khoản 2 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành có quy định: “2. Tác phẩm phái sinh chỉ được bảo hộ theo quy định tại khoản 1 Điều này nếu không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm được dùng để làm tác phẩm phái sinh.”.

Một cách khái quát, tác phẩm phái sinh được bảo hộ quyền tác giả nếu đáp ứng đủ các điều kiện sau:

1. Tác phẩm phái sinh phải có yếu tố sáng tạo

Điều này có nghĩa là tác phẩm phái sinh phải có những đóng góp mới mẻ, mang dấu ấn cá nhân của tác giả, không chỉ là sao chép hoặc bắt chước tác phẩm gốc.

2. Tác phẩm phái sinh không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm gốc

Sự ra đời của tác phẩm phái sinh không được gây tổn hại đến quyền lợi của tác giả tác phẩm gốc, bao gồm cả quyền tài sản và quyền nhân thân.

3. Phải được sự cho phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm gốc

Nghĩa vụ của người sáng tạo tác phẩm phái sinh là phải xin phép và trả thù lao cho người sở hữu quyền tác giả của tác phẩm gốc, trừ trường hợp được miễn theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ.

Kết luận

Tóm lại, tác phẩm phái sinh là một loại hình sáng tạo nghệ thuật dựa trên các tác phẩm đã có. Tuy nhiên, để được bảo hộ quyền tác giả, tác phẩm phái sinh phải có yếu tố sáng tạo, không xâm phạm quyền của tác giả gốc và được sự cho phép của họ. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về khái niệm, phân loại và điều kiện bảo hộ quyền tác giả của tác phẩm phái sinh.

>>> Xem thêm: Đăng ký quyền tác giả cho bất kỳ tác phẩm nào bạn cần